अनुवाद किन ?

मेरा असली मित्र छन् । एक साधु पत्रकार । उनले मलाई उर्दी गरी पठाएका प्रश्नका उत्तर हुन् यी । यो अन्तरवार्ता होइन । 

महाराजजी,

प्रश्नको उत्तर भरेसम्म पाम है । अनुवादबारे केही लेख्दैछु ।

यो अनुवाद किन गर्या हो ? केले प्रभावित गर्यो ?

मैले किशोरवयमा पढेका थोरै किताबमध्ये हो यो, त्यसैले आत्मैसँग बसेको थियो । पूँजीवादी समाजमा टुसाउने सपनाको अंकुरण त्यसको त्रासदिका छेकलमा बुनिएको मित्रताको कथा छ यसमा । कृषि मजदुरको कथा भएकोले पनि मलाई छोएको होला । बस्तुपरक कथावाचन शैली पनि गजबको छ । 

एक दिन पोखराको पढक्कु युवा समुह ह्वाट द बुक क्लबले यो किताबको बारेमा बोलिदिन निम्तो गरेपछि उपन्यास नै अनुवाद गर्ने हुटहुटी भयो । अमेरिकाका स्कुले विद्यार्थीका बिचमा अत्यधिक पढिने किताब हो यो । (तथापि अमेरिकाका धेरै विद्यालयमा अझै पनि प्रतिबन्धित छ यो किताब ) । 

अनुवाद किन चाहिन्छ ?

जापानका हारुकी मुराकामी हुन कि ब्राजिलका पाउलो कोहेलो, कोरियाका हाङ काङ हुन कि रसियाका तोल्सतोय मैले उनीहरूलाई पढेको अंग्रेजीमा हो । अनुवाद हुँदनथ्यो भने मैले छिमेका रविन्द्रनाथ ठाकुरलाई पनि नचिन्दो हुँ । गीता, महाभारत वा रामायण पनि नकुथ्दो हुँ । 

किनकी साहित्य लेख्न भाषा चाहिन्छ तर साहित्यको कुनै भाषा हुँदैन । अनुवाद जरुरी छ । सौन्दर्य त भाषातित हुन्छ नि । विचार भाषातित हुन्छ । कला भाषातित हुन्छ । भाषा त बरा थैली मात्रै हो । खजाना त थैली भित्र पो हुन्छ त ।

किनकी संसारमा अनेकन भाषा बोलिन्छन् र सबै भाषाको ज्ञाता हुन एक जुनी काफि हुँदैन, अनुवाद जरुरी छ ।

पहिलो अनुवाद हो या थुप्रै अनुवाद गरिसकिया छ ? 

बिहान दैनिक ३ घण्टा नियमित लेख्ने बानी छ । तर आफ्नो सिर्जनात्मक लेखन नफुर्दाको बेला मन चोरेका रचनालाई अनुवाद गर्ने गर्छु । मैले प्रायः कविता र छोटा कथा मात्रै अनुवाद गर्थेँ । लामो रचना अनुवाद गरेको भने पहिलो पटक हो । 

राम्रा लेखकले अनुवादमा हात हाल्नुमा जोखिम छ कि प्लस प्वाइन्ट ? 

दुबै छैन । यो एउटा सात्विक समाजसेवा (साहित्य सेवा) हो । पैसा पनि आउने समाजसेवा भन्दा अझ आनन्द होला । 

त्यसो त अनुवाद पनि यौटा सिर्जनात्मक अभ्यास हो । अनुवाद गर्दाका बखत थाह हुन्छ, कतिपय यस्ता शब्द र प्रसंग आउँछन् जसलाई अुनवाद गरिसाध्य नै हुँदैन । हरेक भाषामा आ–आफ्ना सवलता र सीमितता हुन्छन् । यस्ता प्रसंग आउँदा तपाईँले सबै कुरा बुझ्नुभएको हुन्छ तर त्यसलाई व्यक्त गर्न सक्नुहुन्न । आफूले बुझेर पनि अरुलाई बुझाउन नसकिने त्यो अनुभूति दिव्य हुन्छ, आध्यात्मिक पाराको हुन्छ । त्यसलाई छिचोल्दा मलाई निर्वाणै पाएजस्तो हुन्छ । 

अनुवाद गर्दा मलाई आफ्नो मातृ–भाषिक अल्पज्ञानको वोध हुन्छ । भाषिक सीमितताको त्यो अनुभूतिले म निक्कै खिन्न पनि हुन्छु । मलाई त्यो खिन्नता पनि मन पर्छ ।

अंग्रेजी भाषाबाट नेपालीमा आएका अनुवाद कस्ता छन् ? तिनको स्तर कस्तो छ ? ती कृतिमाथि कत्तिको न्याय भएको छ ? पाठक कत्तिको लाभान्वित हुने स्थिति छ ? 

मैले अँग्रेजीबाट नेपालीमा अनुवाद गरिएका धेरै किताब पढेको छैन । (अँग्रेजीमै पढ्ने हुनाले) । पढेका मध्येमा, अनुवादक अनुसारले कुनै निक्कै सुन्दर छन् कुनै काम चलाउ । कतिपय किताबमा गुगलले गरेकोजस्तो हास्यास्पद अनुवाद पनि भेटिन्छ । तै पनि त्यसलाई अन्यथा लिनु छैन । केही नहुनुभन्दा भएकै बेस होला नि ! पाठकले लाभान्वित भैदिदाँ हुन्छ ।